Ako je neko češko ime ostalo trajno upamćeno u Pirotu i okolini, onda je to svakako Karlo Skacel. Čak i danas, skoro jedan vek posle njegove smrti, ime tog znamenitog čoveka ostalo je prepoznatljivo i za mlade generacije sačuvano u nazivu glavne gradske apoteke u Pirotu. Već i po tome Karlo Skacel se izdvaja kao jedini stranac po kome je nazvana neka gradska ustanova. Jedini je verovatno i po tome što uprkos mnogobrojnim zaslugama Piroćanci danas kao jedinu asocijaciju na njega imaju ništa drugo sem gradske apoteke. Razloga za tako anemičnu sliku o možda i najistaknutijem građaninu Pirota tokom prvih decenija dvadesetog veka, leži verovatno i u tome što o njemu nije bilo ama baš nijednog ozbiljnog istraživanja ili bilo kakvog objavljenog pisanog štiva. Iako je punih trideset godina živeo i radio u Pirotu ne samo kao vrsni apotekar već i kao javni radnik širokog spektra delovanja Karlo Skacel je ipak ostao van istraživačkog fokusa lokalne istoriografije. Prepuštena zubu vremena gromadna pojava građanskog Pirota, kakav je nema sumnje bio Karlo Skacel, tek u redovima koji slede bi trebalo da dobije svoje prve prilično skromne biografske konture.

Karla Skacela prvi put srećemo kao jednog od brojnih obrazovanih Čeha koji su u potrazi za boljim životom našli svoj novi dom u Kraljevini Srbiji. Kao i većina njegovih sunarodnika i on je pre dolaska na teritoriju Srbije neko vreme živeo i radio na prostoru današnje Vojvodine, tadašnje južne Ugarske. O tom periodu njegovog života nažalost ne zna se skoro ništa. Par šturih podataka možemo izvući na osnovu raznorodne dokumentarne građe koju sadrži skroman fond Karla Skacela u Istorijskom arhivu u Pirotu. Sačuvana školska svedočanstava govore da je rođen 4. oktobra 1874. godine u mestu Prerov od oca Jana Skacela koji je bio katoličke veroispovesti. U rodnom mestu Karlo Skacel je završio gimnazijsko školovanje posle kojeg je studirao farmaciju na Univerzitetu u Beču i stekao zvanje magistra farmacije.

Prvi datum za koji možemo vezati vreme njegovog dolaska u Beograd je 1897. godina kada se zaposlio u dvorskoj apoteci Protić. Verovatno da je nakon dolaska u Srbiju stupio u brak sa, deset godina mlađom, Olgom Bjelohvalek o kojoj postoji podatak da je rođena u Cirihu 1884. godine. Obzirom na njenu mladost i na činjenicu da se navodi kako je najveći deo života provela u Beogradu može se pretpostaviti da je u brak sa Karlom Skacelom ušla tokom 1900. ili 1901. godine. Da je brak sklopljen u Beogradu svedoči i fotografija sa venčanja nastala u prestonici kao i činjenica da je upravo u to vreme Karlo Skacel već četiri godine radio u Apoteci Protić stičući veliko iskustvo u jednoj od tada najuglednijih prestoničkih farmaceutskih radnji. Ako je suditi po jednom dokumentu iz 1901. godine koji je namenjen Karlu Skacelu vidimo da je njegovo poznavanje struke bilo na visokom nivou, a poznanstva u Beču su mu omogućavala da rad apoteke podigne na evropski nivo.

Trenutak dolaska Karla Skacela u Pirot teško je precizno odrediti, a raspoloživa izvorna građa navodi na vremenski interval između maja 1901. godine i januara 1903. godine. Naime, kao pirotski apotekari 1901. godine pominju se Petar Spasić koji je držao apoteku od 1893. godine, i Uroš Volić od 1897. godine. Na spisku sanitetskog osoblja u Pirotu iz januara 1903. godine uz tadašnjeg apotekara Uroša Volića navodi se i ime Karla Skacela. Po svoj prilici Skacelov dolazak u Pirot možemo smestiti negde između dva pomenuta datuma, odnosno u 1902. godinu kada je u iznajmljenom lokalu otvorio svoju apoteku. Iz vrlo pedantno vođene knjige davanja i dugovanja koju je Karlo Skacel ažurirao na dnevnom nivou, vidimo da je tokom prvih godina rada njegove apoteke redovno plaćao mesečni najam za lokal izvesnom gazda Golubu, kao i da je imao kao upošljene jednog laboranta i apotekarskog pomoćnika. U Pirotu je 28. maja 1903. godine rođen Karlov i Olgin sin Miroslav koji je dobio ime po kumu Miroslavu Pelnaržu, sinu tadašnjeg vojnog lekara Jovana Pelnarža. Kako se navodi u dokumentu Miroslav je bio drugo po redu dete Karla i Olge Skacel pa ostaje enigma kada i gde je rođeno prvo dete i kakva je bila njegova sudbina. Uvidom u matične knjige rođenih u Pirotu jasno se vidi da je prvo dete rođeno verovatno u Beogradu. Jedini podatak koji delimično može sugerisati na prvorođeno dete jeste iz Skacelove knjige davanja i dugovanja gde se često pominje devojčica Mara za koju je odvajao novac za igračke. Dali je u pitanju najstarija ćerka bračnog para Skacel ili neka rođaka raspoloživi izvori barem za sada na to pitanje ne daju nikakav odgovor.

Kako god, ubrzo je usledila nova trudnoća i nažalost tragičan porođaj. Kako stoji u matičnim knjigama Stare crkve u Pirotu, Olga Skacel se po treći put porodila 8. avgusta 1904. godine, međutim kako je u pitanju bila blizanačka trudnoća porođaj je bio izuzetno težak. Jedno dete je mrtvo rođeno dok je devojčica po imenu Jelena, krštena po Jeleni supruzi dr Jovana Pelnarža, preminula već 12. avgusta iste godine. Da tragedija po porodicu Skacel bude još veća, dan posle porođaja, 9. avgusta 1904. godine, usled krvarenja preminula je i Olga Skacel u svojoj dvadesetoj godini.  

          Surove okolnosti učinile su Karla Skacela udovcem. Nažalost, porodične nesreće se time nisu okončale. Kakva je bila sudbina prvorođenog deteta za sada ne znamo, ali iz rukopisne knjige Legatori fonda siromašnih učenika pirotskih osnovnih škola vidimo da je Karlo Skacel ubrzo izgubio i sina Miroslava koji je umro 21. novembra 1908. godine pa je Karlo Skacel postao legator fonda na ime svoga sina sa uplaćenih 250 dinara. Dečak koji je prerano preminuo, u svojoj petoj godini, se pominje i u već pomenutoj knjizi davanja i dugovanja više puta kao Mirko kome je otac redovno kupovao igračke i te iznose beležio. Što se tiče deteta, koje se pominje u pisanoj Skacelovoj zaostavštini kao (Mara) Marija datum njene smrti nije poznat, ali se beleži proslava njenog rođendana 1907. godine.

Više nego surove porodične okolnosti bar malo su krenule na bolje tokom 1911. godine kada se Karlo Skacel ponovo oženio, ovoga puta Olgom Jovanović, Piroćankom koja je u to vreme radila kao učiteljica. Iz sačuvanih izvora vidimo i Olgu Skacel kao izuzetno društveno angažovanu osobu željnu da unapredi sredinu u kojoj je živela. Najveći dometi njenog rada bili su u okviru Podružnice ženskog društva u Pirotu gde je Olga Skacel kao predsednica inicirala niz aktivnosti od šireg javnog značaja dvadesetih godina prošlog veka. Za svoj predani rad Olga Skacel je 1928. godine ukazom kralja Aleksandra Karađorđevića odlikovana Ordenom Svetog Save petog reda. Kako sa Olgom nije imao dece, Karlo Skacel je veliku emotivnu i materijalnu pažnju posvetio braći i rođacima svoje supruge koje je velikodušno pomagao i školovao u inostranstvu.    

Fotografije: Muzej Ponišavlja

Sledeći nastavak: Od Čeha do Piroćanca

Davor Lazarević, istoričar