Kako beleži zvanična istorija manastira, na temeljima Svetinje koja je na ovom mestu postojala tokom 11. veka, sestrići čuvenog srpskog cara Dušana, braća Dejanovići tokom 14. veka podižu crkvu i posvećuju je Svetom Đorđu. Zato se vrlo često može čuti da se manastir Temska naziva i manastir Sveti Đorđe. Svetinja je podignuta u neposrednoj blizini nekadašnjeg grada, koji je nosio naziv Temac, pa otuda i naziv manastira. Nažalost, u međuvremenu je crkva koju su podigli braća Dejanovići porušena, a polovinom 16. veka na njenim temeljima niče današnja crkva, ali istorija manastira ne poseduje podatak ko je bio njen ktitor.

Posebno je zanimljiv podatak koji beleži istorija manastira da je u periodu između 1760. i 1764. godine pri ovom manastiru radila i škola, na čijem je čelu bio jeromonah Kirilo, te da je imala značajnu ulogu u opismenjivanju naroda ovog kraja.

Pred sam kraj 18. veka manastir Temska, kod Pirota je ponovo stradao, ali ovog puta od turske ruke. Srećom, već 1836. godine iz svetogorske Svetinje, manastira Hilandar dolazi iguman Kesarije i u njemu ostaje narednih 40 godina. On osniva osnovnu školu pri manastiru, u kojoj se opismenjuju srpska deca. Izvesni Arnauti i Čerkezi, kako beleži istorija manastira su 1876. ubili jeromonaha Kirila, a njegov grob se nalazi u manastirskoj porti.

Naredna obnova manastira se zbila nakon 1878. godine, a zabeleženo je da manastir i dalje ostaje muški. Tokom Prvog svetskog rata manastir Temska, kod Pirota je ponovo opusteo, a istorija beleži da je o njemu u to doba brinuo Novica Popović, koji je bio mesni paroh.

Među zanimljivosti koje beleži istorija manastira spada i trenutak kada je manastir Temska, kod Pirota iz muškog, preobraćen u ženski. Naime, 1924. godine u ovu Svetinju se doseljavaju monahinje iz pravoslavne Rusije. Tako manastir postaje ženski i ostaje do danas. Ruske monahinje su pored ostalog zaslužne za podizanje trećeg konaka, koji je osvećen tek 2000. godine.
Pravoslavni manastir Temska, kod Pirota je danas ženski manastir. Srbija se i zvanično brine o ovoj Svetinji od 1948. godine kada je manastir Temska, kod Pirota proglašen Kulturnim dobrom od velikog značaja, te kao takav stavljen pod zaštitu države.

Uz pomenute igumane, u porti manastira se nalazi i grob kapetana Milutina Karanovića, koji je stradao 1877. godine u borbama koje su vođene za oslobođenje grada Pirota.

Glavna manastirska crkva Sveti Đorđe po dimezijama nije velika, ali je njena arhitektura izuzetno zanimljiva. Osnova crkve je i obliku trikonhosa, a nad njom se nadvisuje osmostrano kube, koje je oslonjeno na lukove. Crkva je sazidana od kombinacije lomljenog kamena i belutka. Smatra se da je ovo jedna od najstarijih crkava koju Srbija ima, a da je građena na taj način.

Arhitektura glavne crkve manastira Temska, kod Pirota po svojim karakteristikama pripada Moravskom stilu srpske arhitekture, ali je uočljivo pojednostavljivanje u pojedinim elementima građevine.

Kako navodi istorija manastira prvobitne freske su načinjene 1576. godine, a tom prilikom je freskopisan i naos. U naosu su freske načinjene sa akcentom na kompoziciji Hristovog stradanja i ciklusa Velikih praznika.

Narteks je dozidan 1654. godine, a tom prilikom su izrađene i freske za njega. Istorija manastira navodi da je ove freske načinio iguman Simeon. Među njima se posebno izdvaja žitije Svetog Đorđa, kome je glavna manastirska crkva i posvećena. Kasnije je dozidan i trem, u kome su freske radili mnogi čuveni srpski zografi tog vremena.

Ikone u okviru zanimljivog ikonostasa su načinjene u doba kada je iguman manastira bio Visarion, 1735. godine. I ikone i ikonostas su izuzetno zanimljivi, jer imaju veliku vrednost i u istorijskom i u umetničkom smislu, a sam ikonostas je bogato ukrašen duborezom.

Među posebne zanimljivosti koje se vezuju za manastir Temska, kod Pirota spada to što Mati Efrosinija, uz pomoć monahinja izrađuje prirodne meleme i to od bilja koje sakupljaju na obližnjoj, Staroj planini. Među melemima se posebno izdvaja melem za psorijazu, po čemu je manastir Temska nadaleko poznat. Kako je navedeno na zvaničnoj ” Facebook ” stranici ove Svetinje, melem za psorijazu i ostali melemi se izrađuju po specijalnoj, ruskoj recepturi i dokazano pomažu kod lečenja psorijaze i drugih kožnih oboljenja.
Jedan od konaka u okviru manastira zaslužuje posebnu pažnju i svrstava se u zanimljivosti koje su vezane za manastir, ali i za rbiju. Reč je o konaku koji datira iz 18. veka, a koliko je zabeleženo čitava Srbija nema ovakav konak, te se njegova arhitektura smatra u potpunosti autentičnom, sa svim odlikama stila gradnje jugoistočne Srbije.

A danas, u prelepom ambijentu kanjona reke Temske, na mestu gde je smešten manistir Sveti Djordje, okupilo se mnogo vernika i ljudi koji "Djurdjic" slave kao krsnu slavu. U ranim jutarnjim satima bogoslužio je njegovo preosveštenstvo vladika niški Teodosije.

Povodom današnje slave kolačar je bila filijala Pirot Kompanije Dunav osiguranje. Svečanosti su prisustvovali brojni gosti iz političkog, privrednog i društvenog života Pirota. Gradonačelnik, Vladan Vasić, čestitajući slavu istakao je da lokalna samouprava neguje dobru saradnju sa predstavnicima Srpske pravoslavne crkve i daje doprinos obnovi duhovnosti.