Ovo je druga, ili drugačija priča o Pirotskom gradu, o Gradiću, ili Kaleu, kako su Piroćanci voleli kroz vreme da zovu kulu, koja je prkosila vekovima i prema jednom predanju bila jedan od razloga za istorijski Kosovski boj. Naravno da je posao istzraživača, istoričara, da tumače našu prošlost i da dosegnu do relevantnih činjenica. Mi koji smo potomci bogate istorije ovog prostora koji je još u rimsko doba bio naseljen, ponosni smo, što smo rodjeni na ovoj zemlji, u ovom gradu, na istorijskom putu koji je spajao ili razdvajao narode.

Pirot ima svoju bogatu prošlost i na toj prošlosti, ovaj grad svakim danom za korak, dva, bliži je savremenim, najsavrmenijim tokovima življenja, nastojeći da postane, ili je već postao grad evropskih vrednosti.

No, hajmo u prošlo vreme, jer, bez poštovanja istorije, vrednovanja prošlosti, čuvanja uspomena na generacije i generacije ljudi sa ovog prostora, nema nam tih evropskih koraka.

Tragajući po ranijim dokumentima, pronašli smo istoriju pisanu različitim "rukopisom" iz različitih izvora.

Pirotsku tvrđavu na ulazu u grad, koja je proglašena za jednu od 8 najlepših tvrđava Srbije, mnogi Piroćanci nazivaju Kale ili Gradić, a retko ko će reći Momčilov grad. Prema legendi, koja je nastala zbog zabune u istorijskim rukopisima gde je grčki Periterion postao Pirot, veruje se da je ovo utvrđenje izgradio čuveni vojvoda Momčilo sa južnih Rodopa.

Novija arheološka ispitivanja dokazuju, kaže Mila Panajotović, viši kustos i istoričar pirotskog Muzeja Ponišavlja, da je Momčilov grad nastao u drugoj polovini 14. veka, tako da se sa sigurnošću može kazati da vojvoda Momčilo nije njen graditelj.
- Vojvoda Momčilo nema veze sa Pirotom i taj naziv za tvrđavu je otuda što je on poginuo pod gradom Periterionom u severnoj Grčkoj, pa je onda došlo do zabune u istorijskim rukopisima gde je Periterion postao Pirot, i ta greška je provlačena kroz vekove - kaže Panajotovićeva.

S time se slaže i profesor istorije Davor Lazarević, koji dodaje da je podignuta kao odbrambena tvrđava u vreme kneza Lazara, te da je priča vezana za vojvodu Momčila više legendarna nego istinita.
- Vojvoda Momčilo se vezuje za prvu polovinu 14. veka, a arheološke iskopine dokazuju da se sadašnji izgled vezuje za predkosovski period i Kneza Lazara. Služila je kao vojno odbrambeno utvrđenje. Mi ne znamo ko je podigao utvrđenje. U narodnom predanju je ostalo kao neka lepa priča i tako se zadržalo - rekao je Lazarević.
Inače, tvrđava koja je proglašena za jednu od 8 najlepših tvrđava Srbije po izboru Turističke organizacije Srbije, sastoji se iz tri dela - Gornjeg grada, Srednjeg grada i Donjeg grada.

........................................................................................

Pirotski grad je gradsko utvrđenje kraj Nišave u današnjem Pirotu. Podignuto je za vladavine kneza Lazara (1371—1389) tim prostorima. Osmanlije su uspele da ga zauzmu, ali ga je 1386. godine povratio vojvoda Dimitrije, što je bio jedan od povoda za Kosovsku bitku 1389. godine.

Tokom prve polovine XV veka nalazio se na prostoru srpsko-osmanlijskih sukoba, tako da se povremeno nalazio u posedu srpskih despota Stefana (knez 1389—1402, despot 1402—1456) i Đurđa (1427—1456), nakon čega je trajno priključen Otomanskoj imperiji. Utvrđenje je bilo u vojnoj upotrebi sve do prve polovine XX veka.

Srpsko srednjovekovno utvrđenje je relativno malih dimenzija i sastojalo se od citadele branjene predutvrđenjem. Kasnije mu je, najverovatnije u XVIII veku, dograđen slabiji bedem sa puškarnicama na prostoru prema reci.
Prema predanju naroda tokom vekova ali i na osnovu srednjovekovne istorije Balkana, pirotski grad je podignut od strane čuvenog vojvode sa južnih Rodopa Momčila. Zbog ovoga se javlja i naziv Momčilov grad. O Vojvodi Momčilu se zna veoma malo i to da je živeo u prvoj polovini XIV veka i da je učestvovao u vizantijskim građanskim ratovima u kojima je uspeo da dobije visoku titulu despota na osnovu svog truda i zalaganja. Njegovo despotovanje nije dugo trajalo jer je poginuo 1345.-e godine u opsadi grada Periteoriona.

Istorijski nije razjašnjeno da li je sam Pirot podigao vojvoda Momčilo ili je to uradio knez Lazar usled straha da će doći do najezde Turaka.

Pošto se Pirot nalazio na samom pravcu turskih prodora, Lazar je u utvrđenje smestio vojnu posadu pod komandom Stefana Musića. Pirotski kraj se u to doba nalazio na glavnom trgovačkom i vojnom putnom pravcu, kroz koji je prolazio Carigradski put.
Pirotski grad je bio utvrđenje koje se mnogo teško moglo osvojiti, a to su Turci shvatili kada su došli pred njene zidove 1386.-e godine. U to vreme, pirotski grad su činile 2 celine:
• Gornji grad koji je bio podignut na visokoj steni pored reke Bistrice, neznatno udaljen od njenog ušća u Nišavu. Osnova grada ima nepravilan, poligonalni oblik, u pravc u pružanja zapad-istok, dimenzija 50h35 metara, sa četiri kule raspoređene na sve četiri strane sveta, koje su pojačane izlomljenim pravcem pružanja veoma snažnog bedema. Ulazna kapija se nalazila na jugo-zapadnom prelomu bedema i tu je bila isturena peta kula. U severnom i istočnom delu trase bedema su izvedena dva ispadna ugla, veoma pogodna za strelce. Na samom vrhu stene, u okviru severnog bedema bila je podignuta visoka donžon-kula sa koje se prostirao veliki pogled na široko pirotsko polje.

• Druga celina, donji grad, stepenasto je spušten na podnožje izdvojene stene, južno, istočno i severno uz gornji grad i on je bio opasan jakim bedemima na kojima su bile kule i nadsvodna kapija. Visoko stenje i reka iza grada bili su prirodni odbrambeni mehanizam grada tako da se Pirotu moglo prići samo sa jedne strane. Čak je i taj prilaz bio ograničen zbog močvarnog zemljišta.

Ove karakteristike terena i samog grada je tursku vojsku i te kako stavljalo u mnogo lošu stratešku poziciju. Postojao je i treći deo grada, slabiji bedem sa puškarnicama na prostoru prema reci ali on je izgrađen tek u XVIII veku.

Posle Kosovske bitke, Pirot je menjao svoje gospodare, povremeno je bio u posedu despota Stefana i despota Đurđa. Nakon pada Smedereva i kraha srpske despotovine u XV veku, trajno pada u Osmansko vlasništvo sve do oslobođenja od Turaka.

...................................................................................

Fotografijama koje je naš saradnik Nikola Spasić uradio neposredno posle završetka radova, otvaramo "novo poglavlje" u "životu" pirotskog Kalea, ili Starog pirotskog grada, kako bismo želeli da dobije ime.

Gradovi bogati istorijom svedoče o prošlosti upravo ostacima utvrdjenja koja su "gazile" kamarile različitih naroda. Stari grad u Budvi, Kalemegdan, Niška tvrdjava, pirotski Stari grad... Zašto da ne !!!

Pirot kao grad kroz istoriju datira iz Rimskog doba što govori i o njegovim posebnim istorijskim vrednostima i prošlosti. Pirotski grad Kale "živi" od 14 veka, zidan na ostacima ranijih utvrdjenja.

Grad Pirot danas, sledeći poštovanje svih pirotskih vrednosti, ističući svoje poreklo i prošlost , učinio je još jedan korak koji će biti značajan za prošla, sadašnja i buduća vremena. Videli ste u prethodnom prilogu i čuli od Nenada Petrovića , koji je odgovoran za projekat, Grad je sredstvima iz IPA programa, vratio ,,stari sjaj,, Kaleu, Gradiću, Pirotskom ili Starom gradu.

Ponosni na istoriju, ponosni na ovo utvrdjenje koje danas simbolizuje i ćvtrstinu i snagu našeg grada, ostavljamo u amanet, za generacije fotografije Starog grada danas, dok živimo 21. vek, čuvajući prošla vremena kao zalog za sva naša buduća nadanja.

Uživajte u fotografijama Nikole Spasića